Czy spalarnie są źródłem rakotwórczych dioksyn i furanów?

Dioksyny i furany to związki organiczne składające się głównie z węgla i chloru. Powstają w wielu procesach przemysłowych, między innymi podczas bielenia papieru¹. Jednak jednym z ich głównych źródeł w środowisku są niekontrolowane procesy spalania w temperaturze od 200 do 700 stopni Celsjusza. W takich warunkach, gdy związki organiczne, na przykład sadza, reagują z chlorem w dowolnej postaci, dochodzi do powstawania dioksyn. Substancje te powstają nie tylko w wyniku procesów przemysłowych, ale również np. podczas palenia papierosów.
Jeszcze w latach 90. spalarnie odpadów komunalnych odpowiadały za ¼ emisji dioksyn w krajach UE². To właśnie wtedy zwrócono uwagę na potencjalne zagrożenia wynikające z emisji tych toksycznych i trudno rozkładających się substancji do środowiska. W efekcie wprowadzono normy regulujące procesy przetwarzania odpadów w spalarniach. Obecnie spaliny podczas spalania muszą osiągnąć temperaturę co najmniej 850 stopni Celsjusza. Tak wysoka temperatura powoduje rozpad dioksyn i furanów na prostsze związki chemiczne, które łatwiej zneutralizować. Na etapie oczyszczania i filtracji spalin w instalacjach oczyszczania spalin (IOS) rozpyla się węgiel aktywny, który wiąże pozostałe dioksyny i furany (oraz metale ciężkie). Według danych Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami, osiem krajowych spalarni odpadów komunalnych, w wyniku spalenia około 1 mln ton odpadów, wyemitowało w 2019 roku jedynie 0,05 g dioksyn.
Niestety, sytuacja wygląda inaczej w przypadku największego źródła zanieczyszczenia dioksynami i furanami – domowych palenisk. W 2019 roku z domowych palenisk pochodziło ponad 60% wszystkich emisji dioksyn i furanów. Do ich powstawania dochodzi również podczas spalania węgla brunatnego i kamiennego w małych, przestarzałych kotłowniach³

Czy spalarnie zanieczyszczają okolice metalami ciężkimi?

Niektórzy twierdzą, że chociaż kotłownie węglowe i domowe piece są źródłem pyłów i innych zanieczyszczeń, ale przynajmniej nie emitują metali ciężkich, w przeciwieństwie do spalarni. Niestety, nie jest to prawda. Spalanie paliw kopalnych uwalnia zawarte w nich metale ciężkie. Do najpopularniejszych substancji uwalnianych podczas ich spalania należą ołów, rtęć i arsen⁴. Elektrownie węglowe są największym źródłem zanieczyszczenia rtęcią w Unii Europejskiej⁵. Zgodnie z konkluzjami BAT, elektrociepłownie węglowe muszą monitorować i utrzymywać na odpowiednio niskim poziomie emisje tlenków azotu, dwutlenku siarki, gazów kwaśnych takich jak chlorowodór i fluorowodór, a także pyłów i rtęci. Natomiast zakłady termicznie przetwarzające odpady poza prowadzeniem ciągłego monitoringu emisji rtęci, muszą także cyklicznie sprawdzać emisje metali ciężkich: arsenu, kadmu, kobaltu, chromu, miedzi, manganu, niklu, ołowiu, antymonu, talu i wanadu^{6, 7}. Dzięki temu poziomy zanieczyszczeń pozostają pod kontrolą.
Największym wyzwaniem dla jakości powietrza w Polsce są pyły PM 2,5 i PM 10. Oddychamy dużo bardziej zanieczyszczonym powietrzem niż np. mieszkańcy Francji, Holandii czy Hiszpanii⁸. Głównym źródłem emisji pyłów zawieszonych są domowe piece. Pozbawione nowoczesnych systemów filtracyjnych, uwalniają do atmosfery znaczące ilości pyłów⁹.
Również przestarzałe i niewielkie kotłownie węglowe mogą być źródłem tego typu zanieczyszczeń. Od 1 stycznia 2025 muszą one spełniać wyższe standardy emisyjne – mogą wypuszczać do atmosfery maksymalnie 50 mg/m³u pyłów, ale są to nadal dużo wyższe poziomy niż te obowiązujące nowe instalacje. Normy emisji pyłów dla ITPO to tylko 5 mg/m³u pyłów⁷.

Czy spalarnie stoją w sprzeczności z celami recyklingu?

Do 2035 roku, w Unii Europejskiej recyklingowi ma być poddawane 65% odpadów komunalnych¹⁰. Maksymalnie 10% wszystkich odpadów ma trafiać na składowiska¹¹. Co stanie z pozostałymi odpadami, których nie można już dalej przetworzyć? Jedną z możliwości jest odzysk energii przez spalenie. Dzięki temu zamiast zmarnować się na składowisku, odpady mogą stanowić surowiec do pozyskania energii, zastępujący drożejące paliwa kopalne.

Czy spalarnie śmierdzą?

Nie jest zaskoczeniem, że każdemu z nas odpady kojarzą się z nieprzyjemnym zapachem. Jednak działająca prawidłowo i zgodnie z normami Instalacja Termicznego Przetwarzania Odpadów nie jest uciążliwa zapachowo dla otoczenia. Jak to możliwe?
W spalarni mamy do czynienia z dwoma potencjalnymi źródłami nieprzyjemnych zapachów: składowaniem odpadów i procesem spalania. Do magazynu spalarni trafia zwykle tylko tyle surowca, ile potrzeba na kilka dni funkcjonowania zakładu. W bunkrze utrzymywane jest podciśnienie – dzięki temu zapachy nie wydostają się na zewnątrz. Same odpady przyjeżdżają w zamkniętych kontenerach.
Natomiast spaliny poddane są wieloetapowemu procesowi oczyszczania. Jego celem zatrzymanie nie tylko szkodliwych substancji, ale także zapachów. Jak oczyszczane są spaliny? Rozpylenie w spalinach mocznika redukuje ilość związków azotu. Następnie dodaje się mleczko wapienne, które zobojętnia związki kwaśne – chloru, fluoru i siarki – odpowiedzialne m.in. za kwaśne deszcze. Węgiel aktywny wiąże metale ciężkie, furany i dioksyny oraz tzw. LZO, lotne związki organiczne, odpowiedzialne za nieprzyjemny zapach. Na koniec spaliny przechodzą przez filtr workowy, który zatrzymuje ponad 98% pyłów (często ponad 99%). Spaliny są poddane ciągłemu monitoringowi - specjalne czujniki zamontowane w kominie pracują 24 godziny na dobę. Podsumowując, jeśli spalarnia działa zgodnie z normami, emitowane spaliny nie powinny mieć wyczuwalnego zapachu.

Czy toksyczne produkty spalania trafiają na wysypiska?

Pozostałości ze spalania możemy podzielić na dwa rodzaje. Pierwszym z nich jest żużel, powstający przy każdym procesie spalania, m.in. w konwencjonalnych elektrociepłowniach węglowych czy w hutnictwie. Żużle składają się z substancji niepalnych – krzemianów, tlenków glinu i tlenków żelaza. Z jednej tony spalonych odpadów powstaje ok 230-250 kg żużlu i popiołów. Odzyskuje się z niego metalowe pozostałości, a następnie żużel jest poddawanych procesowi waloryzacji – wystawia się go na działanie powietrza w specjalnej hali. Później może być wykorzystany jako kruszywo np. przy budowie dróg.
Drugim produktem termicznego przetwarzania odpadów są pyły kotłowe, popioły lotne i pozostałości z oczyszczania spalin. Stabilizuje się je w betonowych bloczkach, żeby uniemożliwić szkodliwym substancjom przedostanie się do środowiska, a następnie przewozi na specjalne składowiska lub deponuje w nieczynnych już kopalniach³ . Masa tych pozostałości po spalaniu jest dziesiątki razy niższa niż samych odpadów – to zaledwie kilkadziesiąt kilo popiołów na każdą tonę odpadów.
Podsumowując, wiele kontrowersji związanych ze spalarniami wywodzi się z czasów, kiedy nie były one poddane odpowiednim regulacjom. Nowoczesne Instalacje Termicznego Przetwarzania Odpadów są bezpieczne, podlegają restrykcyjnym normom emisji i mogą stanowić dopełnienie systemu gospodarowania odpadów.


1. Hewitt L.M., Parrot J.L., McMaster M.E. A decade of research on the environmental impacts of pulp and paper mill effluents in Canada: sources and characteristics of bioactive substances. „Journal of Toxicology and Environmental Health, Part B”. 9, s. 341–356, 2006. https://www.researchgate.net/p...
2. European Dioxin Project: Identification of Relevant Industrial Sources of Dioxins and Furans in Europe, Final Report of the European Commission. DG-XI, No: 43. 1997. https://www.ejnet.org/dioxin/e...
3. “Nieporozumienia, mity i braki wiedzy” – wywiad z prof. Grzegorzem Wielgosińskim w potalu spalarnie-odpadów.pl. https://spalarnie-odpadow.pl/n...
4. Metale ciężkie w węglu. Global Energy Monitor Wiki. https://www.gem.wiki/Heavy_met...
5. Raport “Europe’s dirty 30. How the EU’s coal-fired power plants are undermining its climate efforts”. Climate Action Network&WWF. https://awsassets.panda.org/do..., s.24
6. „Konkluzje BAT dla dużych obiektów energetycznego spalania LCP” w portalu wszystkooemisjach.pl. https://wszystkooemisjach.pl/3...
7. Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2019/2010 z dnia 12 listopada 2019 r. ustanawiająca konkluzje dotyczące najlepszych dostępnych technik (BAT) zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE w odniesieniu do spalania odpadów (notyfikowana jako dokument nr C(2019) 7987). https://eur-lex.europa.eu/lega...
8. „Jakość powietrza w Polsce na tle Unii Europejskiej” w portalu powietrze.malopolska.pl. https://powietrze.malopolska.p...
9. „Skąd się bierze smog?”. Polski Alarm Smogowy. https://polskialarmsmogowy.pl/...
10. Przepisy UE dotyczące gospodarowania odpadami. Streszczenie dokumentu: Dyrektywa 2008/98/WE w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy. https://eur-lex.europa.eu/PL/l...
11. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/850 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów. https://eur-lex.europa.eu/lega...